Theo quan điểm của nhiều bậc phụ huynh thì áp lực học tập là điều cần thiết và là động lực để con trẻ càng phấn đấu nhiều hơn để đạt được những thành tích vượt trội. Tuy nhiên, áp lực học tập kéo dài sẽ gây nên nhiều ảnh hưởng đến trẻ nhỏ, đây cũng được xem là một trong các nguyên nhân phổ biến gây nên tình trạng stress, trầm cảm, rối loạn lo âu. Cùng Luật Trẻ Em Thủ Đô tìm hiểu kỹ hơn nhé.
Mục Lục Bài Viết
Thực trạng áp lực học tại của trẻ tại Việt Nam
Áp lực chính là một trong những sự dồn nén tiêu cực về mặt cảm xúc. Nếu các áp lực diễn ra ở mức độ nhẹ và vừa phải thì nó chỉ được xem là một trạng thái tâm lý, đôi khi là yếu tố hỗ trợ để con người càng cố gắng hơn trong công việc, học tập và cuộc sống. Tuy nhiên, nếu lâu dài nó sẽ trở thành một tình trạng bệnh lý, gây nên những ảnh hưởng to lớn đến sức khỏe, đời sống hàng ngày.
Nói đến áp lực thì chắc hẳn trong xã hội hiện nay không thể bỏ qua được tình trạng áp lực học tập mà các trẻ nhỏ phải thường xuyên đối mặt. Tại nước ta, mỗi lớp học thường sẽ kéo dài từ khoảng 9 tháng và trong thời gian đó sẽ được chia thành 2 kỳ và trung bình trong mỗi kỳ trẻ phải học rất nhiều môn, mỗi môn lại phải trải qua ít nhất 2 đến 3 lần kiểm tra, kỳ thi cuối kỳ. Ngoài ra, mỗi khi chuyển cấp, trẻ phải đối diện với những kỳ thi cực kỳ gay gắt và vô cùng áp lực.
Chính vì thế mà không ít các em học sinh phải liên tục trải qua những sự căng thẳng, mệt mỏi do áp lực học tập gây ra. Bên cạnh đó, sự kỳ vọng và mong đợi của cha mẹ cũng là một trong các gánh nặng tâm lý rất lớn đối với trẻ. Ngày này, mỗi gia đình chỉ có từ 1 đến 2 con và chắc hẳn bậc phụ huynh nào cũng mong muốn con cái đạt được những thành tích tốt để mình được hãnh diện. Với tâm lý này mà rất nhiều bậc phụ huynh đã liên tục thúc ép con cái phải học tập thật tốt, đặt ra những quy định, kỳ vọng quá lớn đối với quá trình học tập của con trẻ.
Chính vì thế, mà ngay nay, hầu hết mọi trẻ nhỏ đều cảm thấy áp lực trong học tập, việc học trở thành một gánh nặng rất lớn đối với bất cứ em học sinh, sinh viên nào. Ngày nay, có thể thấy trẻ nhỏ bắt đầu đến trường từ rất sớm, từ khi còn nhỏ trẻ đã được cha mẹ cho học các lớp năng khiếu, ngoại ngữ. Có những trẻ chỉ mới ở độ tuổi mẫu giáo nhưng đã phải dành quá nhiều thời gian cho việc học tập, nhiều trẻ còn không có không gian vui chơi, giải trí lành mạnh đúng với lứa tuổi.
Khi bước vào cấp 1, trẻ lại phải chạy đua với việc vừa học kiến thức ở trường, vừa phải học thêm nhiều lớp dạy kèm bên ngoài. Càng lên những lớp cao hơn thì các áp lực và chương trình đào tạo càng gia tăng. Đặc biệt khi đứng trước các kỳ thi chuyển cấp, thi đại học thì trẻ lại càng trở nên mệt mỏi và căng thẳng nhiều hơn.
Nhiều học sinh chia sẻ rằng, bản thân đã dành hết thời gian trong ngày để học tập, thậm chí nhiều trẻ phải liên tục thức khuya để hoàn thành xong các bài tập được giao về nhà. Theo số liệu thống kê thực tế cho biết gần, có đến hơn 80% các trường hợp học sinh, sinh viên không đảm bảo được chất lượng giấc ngủ hàng ngày (ngủ ít hơn 7 đến 8 tiếng mỗi ngày).
Trong khi đó, đối với trẻ em, giấc ngủ là yếu tố vô cùng quan trọng và cần thiết cho sức khỏe của trẻ. Nếu trẻ không được ngủ đủ giấc sẽ dễ gây nên nhiều ảnh hưởng đến tinh thần và thể chất, khiến cho trạng thái áp lực, căng thẳng càng gia tăng. Trong một cuộc khảo sát nhận thấy, cứ 10 học sinh thiếu ngủ thì có đến 7,8 em cảm thấy mệt mỏi, thiếu sức sống và không thể tập trung tốt khi học tập.
Các chuyên gia cũng đã từng thực hiện một cuộc khảo sát trên 74 trường THPT, 34 trường THCS, 8 trường tiểu học, 34 trường giáo dục khá tại địa bàn TPHCM. Kết quả nhận thấy rằng có đến hơn một nửa học sinh cảm thấy không có hứng thú và động lực trong học tập, hơn 30% các em đã hoặc đang trải qua áp lực học tập từ nhiều lý do khác nhau. Đặc biệt là có không ít các trường hợp học sinh do quá căng thẳng, mệt mỏi vì học tập nên đã từng nghĩ đến các hành vi tự sát.
Hiện nay, môi trường giáo dục tại Việt Nam thường được chú trọng nhiều về mặt điểm số, tuy nhiên yếu tố này chỉ một phần kiểm tra lại kiến thức của trẻ chứ không thể dùng để đánh giá toàn bộ năng lực của các em. Mỗi trẻ sẽ có những điểm mạnh và điểm yếu khác nhau, có trẻ giỏi những môn tự nhiên và cũng có trẻ giỏi những môn xã hội. Tuy nhiên, nhiều bậc phụ huynh và cả giáo viên lại thường đề cao tập quan trọng của điểm số. Điều này gây nên nhiều sức ép và tạo thành áp lực rất lớn đối với việc học tập của trẻ nhỏ.
Một điều đáng buồn là thực trạng áp lực học tập tại nước ta vẫn đang tiếp diễn và có xu hướng gia tăng mạnh mẽ hơn so với trước. Trong thực tế đã có không ít các trường hợp học sinh lạm dụng bia rượu, thực hiện các hành vi tự làm tổn thương bản thân hoặc thậm chí là tự sát cũng bởi do áp lực học tập. Chính vì thế, tình trạng này cần phải được quan tâm và có biện pháp khắc phục tốt để giúp trẻ nhỏ có được một môi trường học tập thoải mái, tự do phát triển tiềm lực của bản thân.
Áp lực học tập ảnh hưởng đến trẻ như thế nào?
Trẻ em bên cạnh việc học tập thì vẫn cần phải có không gian và thời gian để vui chơi, thư giãn, hoạt động thể thao nâng cao sức khỏe. Tuy nhiên, hầu hết các em lại dành quá nhiều thời gian trong ngày cho việc học tập và không còn có thể tham gia vào các hoạt động cần thiết để phát triển cơ thể một cách toàn diện.
Trong thực tế, nếu các áp lực ở mức độ vừa phải sẽ là động lực lớn giúp trẻ nhỏ có thể phát huy tốt các khả năng vốn có của bản thân và nỗ lực nhiều hơn để đạt được những thành tích vượt trội. Tuy nhiên, nếu các áp lực học tập liên tục kéo dài và vượt quá mức chịu đựng của trẻ nhỏ sẽ gây ra những ảnh hưởng vô cùng nguy hiểm và nghiêm trọng.
Vậy áp lực học tập ảnh hưởng đến trẻ như thế nào?
1. Áp lực học tập khiến sức khỏe bị giảm sút
Như đã chia sẻ ở trên, giấc ngủ là yếu tố quan trọng và có khả năng tác động trực tiếp đến sức khỏe thể chất và tinh thần của mỗi người, đặc biệt là trẻ nhỏ. Tùy vào độ tuổi của trẻ mà thời gian ngủ cần thiết trong ngày sẽ khác nhau, tuy nhiên trẻ cần phải được ngủ ít nhất 7 đến 8 tiếng mỗi ngày mới có thể hỗ trợ tốt cho hoạt động của các cơ quan trong cơ thể.
Do đó, nếu việc học tập chiếm quá nhiều thời gian và gây nên nhiều áp lực sẽ khiến trẻ không có đủ thời gian để nghỉ ngơi, thư giãn lành mạnh. Nhiều trẻ phải liên tục thức đêm để hoàn thành xong các bài tập được giao hoặc ôn luyện liên tục với mong muốn đạt được những thành tích vượt trội. Đều này gây nên những ảnh hưởng to lớn đối với sức khỏe tinh thần lẫn thể chất của trẻ.
Khi liên tục bị mất ngủ hoặc ngủ không đủ giấc sẽ khiến cho hệ miễn dịch của trẻ nhỏ bị suy yếu, sức khỏe không được đảm bảo và nhiều khả năng phải đối diện với những bệnh vặt như cảm cúm, ho, sốt,….Ngoài ra, nhiều trẻ còn không đảm bảo được chế độ ăn uống, không có chế độ vận động phù hợp dẫn đến các vấn đề về xương, yếu cơ, chiều cao bị hạn chế,….
Ngoài ra, sức khỏe tinh thần của những trẻ bị áp lực học tập cũng sẽ bị suy giảm rất nhiều. Trẻ sẽ thường xuyên cảm thấy mệt mỏi, chán chường, ủ rũ, dễ cáu gắt, thiếu sự năng động, sáng tạo, mất tập trung, suy giảm trí nhớ, stress kéo dài.
2. Xuất hiện các hành vi chống đối
Nhiều trường hợp trẻ phải liên tục cố gắng học tập do kỳ vọng của gia đình, thầy cô, bạn bè nên dễ cảm thấy căng thẳng, mệt mỏi. Trong thực tế đã có không ít các trường hợp trẻ nhỏ ám ảnh việc học, nảy sinh tâm lý sợ học, sợ thi. Hoặc thậm chí còn có nhiều trẻ xuất hiện các hành vi chống đối nhằm thoát khỏi những sự ràng buộc, gượng ép về khía cạnh học hành.
Trẻ có thể trốn học, bỏ học, lạm dụng rượu bia, các chất kích thích, sa ngã vào con đường cờ bạc, nghiện ngập,…nhằm cố ý phản kháng và lẩn trốn việc học. Nếu tình trạng này không sớm được phát hiện và có biện pháp can thiệp phù hợp sẽ gây nên rất nhiều hệ lụy nguy hiểm, trẻ có thể trở thành những thành phần xấu trong xã hội.
Trong thực tế, có nhiều trẻ nhỏ do phải liên tục gánh chịu những áp lực từ việc học tập, sức ép từ cha mẹ nên sinh ra tâm lý thù hằn. Đã có không ít các trường hợp “trả thù” và để lại nhiều hậu quả thương tâm bởi áp lực học tập. Vì thế, cha mẹ không nên tạo quá nhiều áp lực đối với con cái, tốt nhất nên tạo cho con môi trường học tập để thỏa sức phát triển bản thân theo năng lực của mình.
3. Tác động đến các mối quan hệ
Hiện nay không ít các trường hợp trẻ bị áp lực học tập do những kỳ vọng quá lớn đến từ cha mẹ. Các bậc phụ huynh luôn có tâm lý muốn con mình đạt được những thành tích cao trong học tập, mong muốn con có nhiều kiến thức để thành công hơn trong cuộc sống. Chính điều này mà nhiều bậc cha mẹ lại quá khắt khe về việc học tập của con, quản lý con cái một cách nghiêm ngặt và khuôn khổ.
Chính vì thế mà khi đối diện với những áp lực học tập, trẻ nhỏ sẽ có nhiều xu hướng cảm thấy mệt mỏi và chán ghét cha mẹ của mình. Nhiều trẻ cảm thấy bị oan ức, đặc biệt là khi trẻ bị cha mẹ la mắng nếu không đạt được những điểm số mà người lớn mong đợi. Những tranh cãi liên tục xảy ra xung quanh chuyện học tập sẽ khiến cho mối quan hệ gia đình càng trở nên căng thẳng.
Đặc biệt là ở những em đang ở độ tuổi dậy thì, lúc này trẻ sẽ rất nhạy cảm và dễ bị tổn thương bởi những lời trách mắng, rầy la của cha mẹ. Trẻ sẽ có xu hướng tự cô lập bản thân, không muốn chia sẻ hoặc nói chuyện với cha mẹ. Tình trạng này nếu kéo dài sẽ làm cho mối quan hệ của đôi bên dần rạn nứt, thậm chí gây ra những mâu thuẫn với mức độ nghiêm trọng hơn.
4. Áp lực học tập khiến trẻ không có tuổi thơ
Nếu trước đây trẻ em được thoải mái vui chơi đúng theo lứa tuổi của mình thì ngày nay do áp lực học tập mà nhiều trẻ đã dần chôn vùi thời thơ ấu của mình chỉ với những trang sách. Trong thực tế, để trẻ nhỏ phát triển toàn diện nhất thì cha mẹ cần phải biết cách cân bằng giữa việc học và việc vui chơi, giải trí.
Tuy nhiên, do nhiều lý do khác nhau mà các em học sinh lại phải lao đầu vào học tập, không có thời gian nghỉ ngơi, tham gia vào các hoạt động thư giãn lành mạnh, bổ ích. Cả một ngày trẻ chỉ quanh quẩn với việc học, kết thúc thời gian học tại trường lại phải tham gia hàng loạt các lớp học thêm, học nâng cao, học năng khiếu,…Từ đó, trẻ không còn biết đến những trò chơi tuổi thơ hoặc không còn nhiều thời gian để làm những việc mà mình yêu thích.
5. Gia tăng nguy cơ mắc bệnh tâm lý
Nếu nói đến những ảnh hưởng mà áp lực học tập gây nên cho trẻ nhỏ thì có thể việc gia tăng nguy cơ mắc phải các chứng rối loạn tâm thần là hệ lụy nguy hiểm và phổ biến nhất. Các áp lực liên tục kéo dài sẽ khiến trẻ thay đổi về thói quen sinh hoạt, trẻ trở nên biếng ăn, thiếu ngủ dẫn đến hàng loạt các vấn đề về thể chất lẫn tinh thần.
Theo nghiên cứu khoa học nhận thấy, tình trạng rối loạn giấc ngủ có mối quan hệ mật thiết với chứng trầm cảm. Hơn 80% những người bệnh trầm cảm có triệu chứng mất ngủ và ngược lại, tình trạng mất ngủ kéo dài sẽ làm gia tăng nguy cơ bị trầm cảm. Chính vì thế, khi trẻ nhỏ phải đối mặt với những sự căng thẳng, áp lực từ việc học sẽ khiến trẻ không ngủ được, từ đó nguy cơ bị trầm cảm càng tăng cao.
Dựa vào số liệu thống kê từ tổ chức UNICEF nhận thấy, có khoảng 8 đến 29% các học sinh mắc phải các vấn đề tâm thần trong năm 2018. Trong đó có đến gần 2,3% các trường hợp trẻ vị thành niên tìm đến giải pháp tự sát và theo chia sẻ thì có khoảng gần 15% các em tự sát vì những vấn đề có liên quan đến áp lực học tập.
Ngoài trầm cảm thì áp lực học tập cũng có thể dẫn đến hàng loạt các vấn đề sức khỏe tâm thần khác, chẳng hạn như rối loạn lo âu, stress nặng. Thường thì các biểu hiện của bệnh cũng khá dễ nhận biết, tuy nhiên nhiều bậc phụ huynh lại khá thờ ơ và cho rằng con đang bướng bỉnh, muốn bỏ học nên không kịp thời khắc phục tốt cho con.
Nếu tình trạng trầm cảm do áp lực học tập không được sớm can thiệp sẽ gây nên hàng loạt các tác hại tiêu cực hơn nữa. Trẻ có thể thực hiện các hành vi tự làm tổn thương bản thân hoặc cả những người xung quanh. Đặc biệt nếu áp lực học tập quá lớn, nhất là trong giai đoạn trẻ phải đối diện với những kỳ thi quan trọng thì có nhiều khả năng trẻ sẽ bị đột quỵ do căng thẳng, kiệt sức.
Cha mẹ cần làm gì để phòng tránh áp lực học tập ở trẻ?
Như đã chia sẻ, các áp lực từ việc học tập thường xuất phát từ những mong muốn, kỳ vọng quá cao đến từ cha mẹ. Tuy rằng những mong mỏi của phụ huynh luôn nhằm mục đích giúp con cái trở nên tốt hơn và có thể đạt được những thành công nhất định trong cuộc sống. Tuy vậy, điều này lại vô tình tạo nên áp lực lớn khiến trẻ phải căng thẳng, mệt mỏi và đôi lúc cảm thấy bế tắc đối với việc học.
Cha mẹ cần hiểu rằng mỗi trẻ sẽ có những điểm yếu và thế mạnh khác nhau. Do đó, thay vì cứ cố ép con phải trở nên hoàn hảo thì hãy tìm cách phát huy các ưu điểm và hạn chế, chỉnh sửa các khuyết điểm của trẻ nhỏ để trẻ trở nên tốt hơn. Vậy làm sao để giảm bớt các ảnh hưởng của áp lực học tập đối với trẻ?
- Cha mẹ không nên bắt ép con cái phải học tập quá mức. Việc đặt ra những kế hoạch, mục tiêu cũng là cách tốt giúp trẻ có sự nỗ lực và phấn đấu. Tuy nhiên, cần phải biết rõ được năng lực của trẻ ở đâu để đưa ra những kỳ vọng phù hợp.
- Phụ huynh nên dành nhiều thời gian quan tâm và trò chuyện với con. Thường xuyên chia sẻ và tâm sự sẽ giúp cha mẹ hiểu được những suy nghĩ của con trẻ, từ đó phòng tránh tốt việc gây áp lực cho con và giúp con có được hướng giải quyết phù hợp cho những tình huống khó khăn, cản trở trong học tập và cuộc sống.
- Nên sắp xếp và cân bằng quỹ thời gian học tập và vui chơi của trẻ nhỏ. Bên cạnh việc chú tâm vào học tập thì trẻ em cần phải có không gian để vui chơi, tham gia vào các hoạt động thư giãn, thể chất lành mạnh.
- Hãy bắt đầu trò chuyện về những ước mơ của con, đặt câu hỏi để tìm hiểu về những mong ước và định hướng trong tương lai của trẻ. Điều này sẽ giúp cha mẹ biết được ưu điểm của trẻ để tạo điều kiện tốt cho trẻ phát triển. Đồng thời cũng có thể điều chỉnh và kịp thời ngăn chặn các suy nghĩ sai lệch của trẻ.
- Sau những giờ học căng thẳng và mệt mỏi, cha mẹ nên dành cho con một khoảng thời gian để nghỉ ngơi và làm những điều con thích. Điều này vừa giúp con cảm thấy thoải mái, vừa hạn chế được tình trạng stress do học tập liên tục.
- Cha mẹ cần đảm bảo về chế độ ăn uống của trẻ nhỏ, đặc biệt là trong giai đoạn trẻ thi cử, đối mặt với những kỳ thi quan trọng như thi chuyển cấp, thi đại học.
- Chất lượng giấc ngủ cũng cần được đảm bảo. Trẻ nhỏ cần phải duy trì giấc ngủ đủ từ 7 đến 8 tiếng và tập thói quen ngủ sớm trước 10 giờ.
- Khi trẻ không đạt được những thành tích tốt thì cha mẹ, thầy cô và những người thân bên cạnh cũng không nên trách móc, la mắng trẻ. Thay vào đó hãy dành cho trẻ những lời động viên, cổ vũ để trẻ có thể cố gắng hơn cho lần sau. Đồng thời cần tìm ra những điểm sai trong học tập để hạn chế việc liên tục vấp phải lỗi. Bên cạnh đó, khi con có được những thành tích tốt thì cha mẹ cũng cần khen ngợi, tán thưởng hoặc có những phần quà nhỏ để khích lệ con.
- Khuyến khích trẻ nhỏ thường xuyên vận động, tập luyện thể dục thể thao để nâng cao sức khỏe tổng thể. Việc vận động mỗi ngày không chỉ giúp gia tăng sức đề kháng mà còn bảo vệ tốt cho sức khỏe tinh thần, giảm stress hiệu quả. Nếu trong quá trình học tập cảm thấy quá căng thẳng, mệt mỏi thì trẻ cũng nên dành ra khoảng 10 đến 15 phút để đứng dậy đi bộ, hít thở không khí trong lành, ngồi thiền để cân bằng tâm trạng tốt hơn, gia tăng sự tập trung.
Như vậy, có thể thấy rằng áp lực học tập có thể gây ra rất nhiều các ảnh hưởng đối với trẻ nhỏ. Do đó, cha mẹ cần phải quan tâm và có biện pháp giáo dục con phù hợp, tránh gây sức ép quá lớn đối với việc học tập của con cái. Tốt nhất nên tìm hiểu và thường xuyên chia sẻ với con để biết rõ về năng lực học tập của trẻ, từ đó có định hướng phù hợp nhất.